Net onder Leeuwarden, iets ten zuiden van de Friese hoofdstad, bevinden zich de uitgestreken weilanden, waar Friesland bekend om staat. In de verte zie je hier en daar een verhoging in het landschap, de terpen, waarop de oude Friese dorpen zich eeuwen geleden gevestigd hebben. Vanuit mijn ouderlijk huis, aan de rand van de stad, was dit het uitzicht waar ik mee opgroeide. En terwijl ik ouder werd, groeide de stad met mij mee. Ik besloot op pad te gaan door het nieuwe stadsdeel om de geschiedenis van de grond te herontdekken en me te verdiepen in de toekomst van het gebied.
“En wylst ik âlder waard, groeide de stêd mei my mei.”
BUURTSCHAPPEN
Het land waarop de wijk de Zuidlanden gebouwd wordt, heeft een rijke historie. De eerste bewoners streken hier meer dan 2000 jaar geleden neer, om zich te vestigen op de vruchtbare grond langs de oevers van de Middelsee. Om zichzelf te verweren tegen het getij van het water, bouwden ze terpen om op te wonen en te boeren. Nu, jaren later wordt er op deze zelfde plek weer gewoond en gebouwd, met een knipoog naar de geschiedenis van het land en belang voor de landschappelijke kenmerken en cultuurhistorische elementen.
De opbouw van het gebied is best uniek. De Zuidlanden is namelijk niet één wijk binnen de stad, maar een stadsdeel dat is opgebouwd uit verschillende buurtschappen. De zes buurtschappen, genaamd Wiarda, De Klamp, Goutum Sûd, Techum, Unia en De Hem hebben architectonisch sterke gelijkenissen met de Friese dorpen uit de omgeving, maar zijn in karakter elk verschillend.
Techum, dat als eerste gerealiseerd werd, is vernoemd naar de gelijknamige boerderij die zich nog steeds in het gebied bevindt. Het centrum van de buurtschap is opgebouwd uit smalle straten en dichte bebouwing. De panden zijn hoog en smal met piepkleine voortuintjes en hoewel de huizen qua bouwstijl op elkaar lijken, is geen enkel huis precies hetzelfde. De kleur van de daken wisselen af en de gevels hebben allen een eigen ontwerp. De achtertuinen zijn in tegenstelling tot de voortuintjes, erg diep. Dit maakt Techum uitstekend voor starters en gezinnen.
Aan de rand van de buurtschap staan woningen met grotere tuinen, waarvan sommigen aan het water liggen. In het hart ligt de Bleek, een groen veld dat geschikt is voor recreatie, sport en dorpsevenementen. De bleek ligt daarnaast ook aan het water, waardoor je er in de zomer ook met een bootje kunt aanmeren.
TECHUM
De watersporter kan echter beter een woning zoeken in de buurtschap Wiarda, waar water het centrale thema is. De opbouw is weer heel anders dan die van Techum. Er is geen dorpsplein of bleek, maar een havenkom waar de verschillende vaarten samenkomen en vele bruggetjes die de buurtschap een speels uiterlijk geven. De meeste woningen zijn gebouwd op grotere vrijstaande kavels die aan sloten en vaarten liggen, maar er zijn ook 54 pakhuiswoningen gebouwd. De pakhuiswoningen geven Wiarda een unieke skyline. Je merkt dat de verbondenheid met het water hier heel belangrijk is en door de hele buurtschap verweven is. Het nadeel hiervan is wel dat de focus vooral op watersport ligt. De buurtschap is vrij beknopt, waardoor er niet veel plek is om buitenshuis (op land) te recreëren. Gelukkig ligt de buurtschap dicht tegen Goutum, het dorp aan de rand van de stad waar mijn ouders wonen en waar ik ben opgegroeid. Goutum heeft namelijk voorzieningen als een grote speeltuin, tennisbanen en een multifunctionele schaatsbaan, die in de zomer voor sport en spel gebruikt wordt.
WIARDA
Tussen Goutum en Techum ligt het kleine buurtschap Goutum Sûd, dat architectonisch gebaseerd is op de terpdorpen in Friesland. Veel oude ideeën zijn hier in een nieuw jasje gestoken. Een echte ‘eyecatcher’ is het kerkgebouw in de buurtschap. Het gebouw heeft namelijk het uiterlijk van een historische kerk met een retro vormgeving, maar heeft een woonbestemming voor appartementen. De woningen die om de kerk en in de rest van de buurtschap gesitueerd zijn liggen aan compacte woonstraten in een knikkend patroon met veel ruimte voor wandelaars en fietsers. De woningen in Goutum Sûd zijn wat kleiner ten opzichte van de andere buurtschappen, maar zijn door hun betaalbaarheid geschikt voor starters en kleine huishoudens.
GOUTUMSÛD
DE KLAMP
De Klamp is de meest recent gerealiseerde buurtschap, hoewel ze hier op sommige plekken nog wel volop aan het bouwen zijn. Het biedt de mogelijkheid om op een landelijke manier te wonen, dicht bij de stad. Er zijn veel verschillende woonvormen te vinden, zoals collectief particulier opdrachtgeverschap, waarbij men een kavel koopt, maar hier samen met de toekomstige buren een twee-onder-één-kapwoning bouwt. De buurtschap heeft vele pleintjes, waaronder een kaatsveldje, waar de Friese sport uitgeoefend kan worden. Het is ook een prettige plek voor kinderen. De straten zijn rustig, waardoor er veilig buiten gespeeld kan worden. Door deze wijk loopt ook een grote vaart. Om het idee van landelijkheid te versterken zijn de oevers van de vaart niet verstevigd, maar in hun natuurlijke vorm te bewonderen vanaf het water of vanuit de aangrenzende tuinen.
Unia en de Hem zijn de twee laatste buurtschappen van de Zuidlanden en zijn nog niet bebouwd, hoewel ze beide wel in de voorbereidende fase zitten.
BIJZONDER WONEN
Naast al deze buurtschappen biedt de Zuidlanden ook nog de mogelijkheid tot wat ze noemen het ‘Bijzonder wonen’. Dit zijn kleinere gebiedjes, verspreid door het stadsdeel, elk met een eigen uitgangspunt. Er is ruimte voor woonarken en het bouwen van Tiny Houses en ten zuiden van Goutum op ‘It Grien’ is welstandsvrij bouwen met eigen energievoorziening toegestaan. Aan de rand van Techum staat ‘Erf 8’, waarop 8 semi-vrijstaande schuurwoningen gebouwd zijn.
Het initiatief is naar mijn mening erg vindingrijk, omdat er gebroken wordt met de projectbouw die je veel ziet in nieuwbouw wijken. De uitwerking vind ik echter op sommige plaatsen minder. Zo staan de kavels van ‘Erf 8’ bijvoorbeeld in zonnestand, waardoor er een dynamiek beeld ontstaat, maar het karakter van de schuurwoningen dat moet aansluiten op dit landelijke concept komt in de architectuur van de panden niet goed tot uiting. Hierdoor gaat naar mijn idee de kracht van het concept enigszins verloren. Bij ‘It Grien’ zie je dat er door het welstandsvrije bouwen bijzondere woningen zijn ontworpen door de bewoners, maar dat samenhang ontbreekt. Dit heeft twee kanten. Hoewel het wat rommelig oogt, breekt het met de herhaling van de nieuwbouw op andere plekken en dat zorgt voor een levendige uitwerking.
DUURZAAMHEID
De gemeente en de stad Leeuwarden hebben hoge ambities op het gebied van duurzaamheid en dat zie je terug in de Zuidlanden. Voor mij is dit persoonlijk ook een groot belang en iets dat ik graag als een rode draad door mijn carrière als ontwerper/architect wil laten lopen. De voorbeelden die ik tegenkwam tijdens mijn ‘ûntdekkingstocht’ zijn dan ook zeker een inspiratie voor mijn eigen ontwerpen in de toekomst. Buurtschap de Klamp biedt onder andere de mogelijkheid om volledig elektrisch te wonen en in het zuidelijkste puntje van het gebied van de Zuidlanden bevindt zich een zonnepark dat de huizen in de omgeving kan voorzien van groene stroom.
Wat er voor mij uit sprong was het ketelhuis ten noorden van de buurtschap Techum. Dit ketelhuis zorgt voor stadsverwarming door middel van biogas, afkomstig van de Dairy Campus die net onder Leeuwarden ligt. Dit is een broedplaats voor onderwijs en nieuwe technologieën, waar diverse organisaties samenwerken aan innovatie. Het biogas wordt in het ketelhuis omgezet in warmte, om vervolgens de huizen in de omgeving te verwarmen. Dit is op zichzelf al bewonderingswaardig, maar de behuizing van het gebouw heeft een opmerkelijk design dat gelijk mijn aandacht trok toen ik het zag. De baksteenrode kleur van de geometrisch gevormde panelen vormen een bijzonder contrast met de groene natuur die erachter ligt, zowel in kleur als in vorm.
Tijdens mijn onderzoek heb ik de tijd genomen om foto’s en schetsen te maken van verschillende bijzondere gebouwen in het gebied, waaronder het ketelhuis. Thuis heb ik deze verder uitgewerkt. Al struinend door het hoge gras om een goede foto te maken, zag ik dat er in de wijk veel afval ligt. De nabijgelegen McDonalds helpt daar ook een handje in mee. In het thema van duurzaamheid zou het daarom een idee zijn om meer vuilnisbakken te plaatsen, zodat het afval op een gepaste manier weggegooid kan worden.
VOORZIENINGEN
Techum is de buurtschap die als eerste is ontwikkeld en dit merk je ook aan de positionering en de kwantiteit van de voorzieningen in het stadsdeel. De Zuidlanden heeft twee (basis)scholen, waarvan één zich in Techum bevindt. Op beide scholen kunnen ouders ook terecht voor kinderopvang en buitenschoolse opvang. Een van de scholen is een Christelijke basisschool, waardoor er ook aandacht besteed wordt aan het belang van religie binnen de buurtschappen.
Voor zorg kunnen de inwoners terecht op de historische boerderij in Techum, Techumerpleats, waar ik eerder al over sprak. De boerderij is omgebouwd tot gezondheidscentrum en is voorzien van een huisarts, tandarts, fysiotherapeut, psycholoog, thuiszorg, apotheek, mensendieckcentrum en een praktijk voor verloskunde en kraamzorg. Dat is een groot aanbod op één plek. Voor het merendeel van de Zuidlanden is dit geen probleem, hoewel ik denk dat de bewoners van Wiarda eerder naar een ander deel van de stad zullen uitwijken, omdat de verbinding naar het gezondheidscentrum vanaf die buurtschap niet optimaal is.
De winkelgelegenheden zijn erg beperkt. Er is één supermarkt en er zijn verder geen winkels of speciaalzaken, dus de kans is groot dat de bewoners hun boodschappen (gedeeltelijk) ergens anders moeten zoeken. Uit eten gaan kan in de stad of in het zuidelijke puntje van de wijk waar sinds kort een groot Van Der Valk hotel met restaurant is verwezenlijkt. Op dezelfde plek vind je ook bedrijvigheid, waarvan sommigen nog in aanbouw.
De focus van de voorzieningen ligt op recreatie, sport en watersport. Deze drie elementen zijn onlosmakelijk aan de buurtschappen verbonden en gaan goed samen met het thema ‘landelijk wonen’ in dit waterrijke gebied. Wiarda heeft een eigen sportcomplex met velden waarop kan worden gevoetbald en zalen die voor vele balsporten geschikt zijn. In de Klamp vind je naast het kaatsveldje ook veel andere veldjes die geschikt zijn voor recreatie. Techum heeft een ijsbaan waar in de winter op geschaatst kan worden en door het hele stadsdeel lopen vele fietspaden, looproutes en waterwegen (die uitermate geschikt zijn voor watersport). Techum heeft zelfs een stadstuintje waar biologische groenten gekweekt worden.
Hoewel er een overvloed is aan recreatiemogelijkheden ontbrak voor mij de ontwikkeling van kunst en cultuur. De Tiny Houses, die onderdeel van het ‘bijzonder wonen’ zijn, wekken het gevoel van creativiteit en vindingrijkheid, maar de buurtschappen bieden geen mogelijkheden om deze eigenschappen te uiten. Er is geen cultureel centrum of een plek voor de uitvoerende- en beeldende kunst. Ook in de structuurvisie van de wijk wordt hier geen aandacht aan besteedt.
Hoewel ik snap dat de focus op recreatie en sport ligt, zou het ontwikkelen van een ‘makers pace’, een multifunctionele ruimte kunnen bieden voor veel onderdelen binnen de kunst en cultuur. Een wisselend aanbod kan aansluiten op de behoeften van de bewoners, waardoor het een nuttige bijdrage kan zijn voor de buurtschappen. Zo kan er net iets meer balans ontstaan in de voorzieningen binnen de wijk en er mogelijk ook een ontmoetingsplek ontstaan waardoor de buurtschappen onderling ook verbonden zijn.
KAART
Al met al vormen de buurtschappen van de Zuidlanden met hun unieke concept qua indeling een interessante ontwikkeling en uitbreiding van de stad Leeuwarden. Door zelf op pad te gaan heb ik veel nieuwe informatie verkregen en voel ik me meer verbonden met deze nieuwe toevoeging aan de stad, die sterk verwant is met het dorp Goutum, de plek waar ik opgroeide. Het beeldmateriaal dat ik verkregen heb tijdens mijn tocht door de Zuidlanden, heb ik vastgelegd in foto’s en kleine schetsen, die ik vervolgens heb uitgewerkt tot illustraties en animaties. Om de grote hoeveelheid informatie iets beter weer te geven, heb ik de buurtschappen in kaart gebracht.